Khám phá Vườn quốc gia Bidoup-Núi Bà

Vườn quốc gia Bidoup-Núi Bà là 1 trong 5 Vườn quốc gia lớn nhất Việt Nam. Vườn lấy tên theo hai ngọn núi Bidoup (2.287m cao nhất cao nguyên Lâm Viên) và Núi Bà (2.167m cao nhất Đà Lạt). Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên chọn Bidoup-Núi Bà thuộc diện ưu tiên số 1 trong dãy núi Trường Sơn của Việt Nam.

Chớm đông, trời Đà Lạt nắng vàng se lạnh, như khích lệ cuộc khám phá Vườn quốc gia Bidoup-Núi Bà (VQG) nhiều bất ngờ thú vị. Theo đường 723 Đà Lạt – Nha Trang, qua vùng rau hoa công nghệ cao, đồi núi trập trùng như  lạc vào chốn bồng lai tiên cảnh. Có người bảo “Đèo 723 là đèo đẹp nhất Việt Nam”, đúng vậy. Bởi, hai bên đèo đất đỏ bazan uốn lượn như dải lụa hồng, nhà cửa, biệt thự nhấp nhô, ẩn hiện trong rừng thông đẹp đến nao lòng. Non trưa, chúng tôi đến VQG (tại xã Đạ Nhim, huyện Lạc Dương) cách Đà Lạt khoảng 40km. Ngạc nhiên, dễ chịu và thoải mái là cảm nhận dâng trào, khi lần đầu tiên tôi đến thăm VQG.

Dọc hai bên đường bê tông nhựa, mọc nhiều biệt thự trong rừng thông hoang sơ và kỳ vĩ. Tôi tranh thủ chụp ảnh Văn phòng Vườn, đẹp và lãng mạn như một khu du lịch, trước khi đi rừng.

Vào rừng thăm thác Thiên Thai

Cil Criêu Ha Trái (dân tộc K’ho bản địa) hướng dẫn viên du lịch, cho chúng tôi khởi động độ 10 phút ở cửa rừng (đủ các khớp từ đầu đến chân) thật sảng khoái, vui vẻ. Rồi anh giảng giải về lộ trình, nội quy, thời gian thăm rừng. Trên đường đi, Ha Trái chỉ cho biết những cây thuốc tổ tiên truyền lại, để cứu người. Nào thanh mai (chữa đau răng), chỉ thiên (chữa đau bụng), cây dẻ (chữa ho), rồi sa nhân, đẳng sâm, ngũ gia bì, sâm đỏ… Tôi thật sự khâm phục Ha Trái hiểu rừng như vườn nhà vậy. Đặc biệt ấn tượng, khi Ha Trái chỉ vào một cây ven đường, bảo: “Đây là cây đỡ đẻ, tên là Criêu, tên đệm của bộ tộc mình đấy.

Truyền thuyết kể rằng, ngày xưa bộ tộc mình có người phụ nữ mang bầu vào rừng hái quả. Chẳng may đau đẻ bất ngờ, không người giúp đỡ, không tã lót, bà hái vội lá cây rừng lót thành nệm và đẻ con trong đó. Nghe tiếng con khóc, bà sung sướng ôm con trong bọc lá cây, đi về nhà. Cả buôn làng mừng rỡ ra đón và mở tiệc ăn mừng. Trước lúc ăn tiệc già làng nói, đây là lá Criêu, từ nay đứa trẻ này và mọi đứa trẻ khác sinh ra đều lấy tên Criêu làm tên đệm. Rồi, già làng treo cành Criêu trước cửa nhà bà mẹ trẻ, trong tiếng reo hò của buôn làng”. Chuyện thật giản dị, có hậu và nhân văn quá. Đi trong rừng thông hoang sơ, gió thổi rì rào “bản nhạc rừng” không dứt, không khí thoáng đãng, mát mẻ thật thú vị. Thỉnh thoảng, băng qua những con suối nhỏ, nước chảy róc rách, nhón chân bước trên những hòn đá chênh vênh, cảm giác như vừa thi tốt bài “băng rừng vượt suối” không hề thấy mệt. Chúng tôi càng hăm hăm hở hơn, khi tiến sâu vào rừng, nghe tiếng thác đổ, vượn kêu, chim hót rất gần. Ha Trái bảo: “Sắp đến Thiên Thai rồi!”. Cả nhóm cười vui “nắc nẻ”. Đi thêm vài trăm mét nữa, đến bên một cây khá to, cao khoảng 25m bên lối mòn, Ha Trái bảo “Đây là cây Thông đỏ, cùng thời với Khủng long, nằm trong sách đỏ thế giới, làm thuốc trị ung thư rất tốt”. Mọi người ồ lên sung sướng. Đúng là “Đi một ngày đàng, học học sàng khôn”. Đi dọc suối độ vài trăm mét, nước rất trong và lạnh, thì gặp thác Thiên Thai hiện ra bất ngờ.

Đây là thác nước giữa rừng sâu, dải nước rộng tung bọt trắng xóa, thật kỳ vĩ và thơ mộng. Hai bên thác, nhiều cành lá cây rừng rủ xuống như “mái tóc mỹ nữ” đẹp đến mê hồn. Tôi nhai vội búp chè đắng Ha Trái đưa, rồi hăm hở chụp ảnh, như sợ tẹo nữa thác biến mất. Chụp xong bộ ảnh thác Thiên Thai, tỉnh người, tôi mới cảm nhận được vị chan chát ngòn ngọt và nhìn kỹ cây chè đắng cạnh thác. Thế mới biết, quanh ta có nhiều sản vật quý hiếm mà rừng ban tặng. Tôi chợt nhớ câu nói “Người Việt Nam nằm trên đống thuốc quý” quả không sai. Trên đường về, chúng tôi lang thang qua những đồi thông xanh thẳm hoang dã, qua khu nuôi cá nước lạnh (cá hồi và cá tằm) thật thú vị và ấn tượng.

Gặp vị Giám đốc “mê  rừng”

Nghỉ ngơi tại các biệt thự trong rừng VQG thấy khỏe khắn, thoải mái vô cùng. Buổi chiều, chúng tôi thăm khu trưng bày, xem phim tư liệu và gặp Thạc sĩ Lê Văn Hương – Giám đốc VQG Bidoup-Núi Bà. Anh thuộc “típ” người năng động, trí tuệ và thân thiện. Anh nói rằng, ngày 19/11/2004 Thủ tướng Chính phủ quyết định thành lập “Vườn Quốc gia Bidoup-Núi Bà” diện tích 70.038 ha, tại huyện Lạc Dương, Lâm Đồng. Độ che phủ rừng đạt 91%, đây là 1 trong 5 VQG lớn nhất Việt Nam.

Thành tích nổi bật của VQG là “Giữ rừng bằng văn hóa”, đã ký hợp đồng trực tiếp với 1.450 hộ đồng bào dân tộc thiểu số, bảo vệ hơn 50.000ha rừng, chi trả gần 20 tỷ đồng/năm. Chuyển phòng cháy chữa cháy rừng từ thụ động sang chủ động và không để xảy ra vụ cháy nào. 5 năm qua, đã có hơn 20 đoàn chuyên gia quốc tế đến hợp tác, nghiên cứu khoa học. VQG đã hợp tác với các Trường Đại học danh tiếng, như (Columbia, Wisconsin Mỹ, Laval Canada, Mie Nhật Bản, Nông nghiệp Trung Quốc), Vườn Thực vật Hoàng gia Anh, Úc… Vườn đã quy hoạch du lịch 2010 – 2020, đang khai thác 3 tuyến hấp dẫn, phối hợp với JICA Nhật Bản xây dựng “Mô hình du lịch sinh thái cộng đồng” rất hiệu quả, đón hơn 10 ngàn lượt du khách trong và ngoài nước. VQG đang xây dựng “Vườn Thực vật đổi màu” và “Vườn Thú bán hoang dã” vốn hơn 200 tỷ đồng, từ nguồn xã hội hóa. VQG Bidoup-Núi Bà nằm ở độ cao từ 650m – 2.287m, có tiềm năng đa dạng sinh học rất lớn, bao gồm các kiểu rừng: rừng kín thường xanh, rừng thưa cây lá kim, rừng hỗn giao lá rộng và lá kim, rừng lùn đỉnh núi, rừng rêu, rừng tre nứa. Hiện tại, VQG Bidoup-Núi Bà có 1.923 loài thực vật, trong đó có 62 loài quý hiếm nằm trong sách đỏ thế giới, như: Thông hai lá dẹt (duy nhất trên thế giới chỉ có ở Bidoup-Núi Bà), Pơ mu, Thông đỏ, Thông 5 lá Ðà Lạt. (Riêng, họ Lan có 297 loài – được mệnh danh là Vương quốc hoa Lan của Việt Nam). Về động vật, có 422 loài, 32 loài nằm trong sách đỏ, như: sói lửa, bò tót, gấu ngựa, báo lửa, vượn đen má vàng, chà vá chân đen. Nơi đây, là 1 trong 221 vùng chim đặc hữu của thế giới. Anh tâm sự, anh “mê rừng” như điếu đổ, một tuần xa rừng thấy bứt rứt trong người, một tháng không vào rừng là ốm liền. Các nhà Thực vật học Sydney (Úc) đã lấy tên anh, đặt tên cho loài cây mới phát hiện ở Bidoup là Đa tử Trà hương. VQG Bidoup-Núi Bà là 1 trong 4 trung tâm đa dạng sinh học của Việt Nam. Là nơi tập trung hầu hết các loài cây lá kim hiện có ở Việt Nam, có giá trị kinh tế, văn hoá, khoa học cao. Nơi có diện tích rừng nguyên sinh rất lớn, đang được các nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm. “Gìn giữ thiên nhiên, văn hóa là gìn giữ tương lai” – Đây là khẩu hiệu (slogan) của VQG Bidoup-Núi Bà.

Say nhịp Cồng chiêng Bidoup

Vừa chập tối, chúng tôi bị “hút hồn” bởi tiếng cồng chiêng thúc giục, mùi thịt nướng than béo ngậy thơm lừng, hương rượu cần nồng cay say men tình. Và các chàng trai, cô gái K’ho hừng hực quyến rũ trong váy áo thổ cẩm rực rỡ. Già làng thổi ba hồi tù và, rồi đọc thần chú: “A pô pơ că/ A pô pơ jêng… Từ thời hồng hoang/ Khi chưa có lửa/ Loài người tiền sử/ Ăn gì cũng sống/ Người mọc đầy lông/ Hết mùa ăn lá/ Lại ăn củ mài/ Thần lửa thương tâm/ Bèn thả cục đá/ Từ trên cõi trời/ Rơi vào núi đá/ Hóa thành ngọn lửa/ Thiêu đốt muôn loài/ Cháy thành tro bụi. Từ đó loài người mới biết sức mạnh của Thần lửa. Vậy, xin mời vị quý khách cao tuổi khai lửa cùng buôn làng chúng tôi!”.

Tiếng cồng chiêng tấu lên âm vang cả núi rừng, các cô gái sơn cước múa xoang mềm mại, xoay tròn trong vòng lửa đầy ma lực. Rượu cần uống mềm môi chưa say, chỉ say ánh mắt rực lửa của cô gái vít cần. Suốt đêm khuya trong rừng vắng, hòa cùng tiếng chiêng, say múa hát, say rượu cần, say men tình. Nhóm cồng chiêng VQG Bidoup-Núi Bà làm chúng tôi đắm đuối quên đường về… Thế mới biết, sức hút ma mị của “Không gian Văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên” mãnh liệt thật, thế giới tôn vinh là phải.

Thăm cây Thông hai lá dẹt 1.000 tuổi

Đêm ở VQG, trong biệt thự giữa rừng thông, nghe “bản hòa tấu” côn trùng rên rỉ êm tai, ngủ ngon không mộng mị. Tôi dậy sớm chụp bình minh, nhưng chỉ chụp được sương mù, vì mặt trời bị mây che phủ. Sau khi ăn sáng, đích thân Giám đốc Hương đưa chúng tôi thăm đỉnh Hòn Giao (nơi tiếp giáp giữa Lâm Đồng và Khánh Hòa). Anh nói kỹ về rừng và kể chuyện “tiếu lâm” rất hấp dẫn. Chúng tôi vỡ ra nhiều điều. Anh còn chỉ cho thấy núi Bidoup và cánh rừng nguyên sinh lớn nhất Việt Nam. Chúng tôi thi nhau chụp ảnh, cả du khách nước ngoài đi ngang qua cũng dừng lại chụp, vui như hội. Tôi nghiệm ra, phải có chuyên môn mới hiểu hết giá trị của rừng. Chúng tôi còn được nghe “Truyền thuyết núi Bidoup”. Chuyện kể rằng, ngày xửa ngày xưa, LangBiang và Bidoup là hai anh ruột. LangBiang yêu Hòn Giao – sơn nữ đẹp nhất vùng. Nhưng Hòn Giao lại yêu Bidoup vì cao lớn khác thường. Thấy vậy, LangBiang cốc nhẹ vào đầu Bidoup và nói “đừng cao nữa, đừng yêu Hòn Giao”. Thương người anh, Bidoup suốt đời “gục mặt xuống” cho bớt cao, sau hóa thành ngọn núi và có dáng như bây giờ. LangBiang rồi cũng lấy được Hòn Giao làm vợ, cả hai khi chết biến thành hai ngọn núi nằm cạnh Bidoup. Chuyện ly kỳ, thú vị và nhân văn quá. Đến trạm Kiểm lâm Hòn Giao  lúc nào không hay. Xe dừng lại, tôi chụp được bảng tin cạnh đường đèo (viết bằng tiếng Việt và tiếng Anh) như lời khuyến cáo: “Đến với Vườn quốc gia Bidoup-Núi Bà: Không để lại gì ngoài những dấu chân/ Không lấy gì ngoài những tấm ảnh/ Không giết gì ngoài thời gian”. Rồi, chúng tôi thăm rừng lùn với nhiều loài cây, hoa phong lan, rêu, nấm… ngợp đất, mát rượi. Trên đường về Trạm Kiểm lâm Giang Ly dùng cơm trưa, Giám đốc Hương mời cả đoàn thăm cây Thông hai lá dẹt gần 1.000 tuổi. Chúng tôi rất háo hức và vô cùng kinh ngạc, bởi 3 người ôm mới kín gốc. Xung quanh “Cụ” có hàng trăm cây khác, nhỏ hơn và mọc xa hơn. Tôi chụp nhiều góc độ, rồi ôm hôn “Cụ” với lòng ngưỡng mộ và thành kính. Lên xe sau cùng vì ham chụp ảnh, nhưng tôi vẫn nghe trọn vẹn câu chuyện Giám đốc Hương, kể: “Thông hai lá dẹt – tên khoa học Pinus krempfii, trên thế giới chỉ có duy nhất ở VGQ Bidoup-Núi Bà của Việt Nam. Có Nhà thực vật học thế giới ao ước rằng, trước khi chết được thấy cây Thông hai lá dẹt 1.000 tuổi ở Bidoup, là mãn nguyện nhất đời!”. Riêng tôi, chuyến đi này trên cả tuyệt vời, nhưng chỉ tiếc nuối, là không thăm được cây Pơ mu 1.300 tuổi (cao 40m, chu vi 13,5m) trong VQG Bidoup-Núi Bà. Lần sau, tôi quyết tâm leo núi để được thấy và chụp ảnh “Cụ Pơ mu” dù phải ngủ lều, “ăn cơm vắt” trong rừng sâu, núi thẳm.

Cuộc khám phá Vườn quốc gia hai ngày thật bổ ích, để lại trong tôi nhiều cảm xúc và ấn tượng khó quên. Tôi rất vui, vì đã làm đúng thông điệp: “Không để lại gì ngoài những dấu chân. Không lấy gì ngoài những tấm ảnh đẹp. Không giết gì ngoài thời gian”. Hãy đến với Vườn quốc gia Bidoup-Núi Bà để tận hưởng những điều kỳ thú mà thiên nhiên ban tặng. Để khám phá, trải nghiệm và yêu quý “Rừng vàng” Việt Nam hơn.  

—

Hà Hữu Nết

Hội Văn học Nghệ thuật Lâm Đồng

2 Nguyễn Du, Đà Lạt –  ĐT: 0918 423 435

Email: hahuunet@gmail.com